Μόνο το ένα δέκατο περίπου των ιστοριών μου γράφτηκαν για τους τομείς της φαντασίας, επιστημονικής και μη. Ήμουν αυτό που λένε συγγραφέας υψηλής παραγωγής, και οι τομείς αυτοί απλώς δεν ήταν αρκετά μεγάλοι για να απορροφήσουν όλα όσα μπορούσα να γράψω. Απέκτησα την αρχική φήμη μου σε άλλους τομείς συγγραφής, κατά τη διάρκεια των οκτώ ετών πριν από τη συνέντευξη με τους Στριτ και Σμιθ.

Ο Κάμπελ, χωρίς να λέει πάρα πολλά γι’ αυτό, θεωρούσε το μεγαλύτερο μέρος των ιστοριών που του έδινα ως μη επιστημονική φαντασία, αλλά απλή φαντασία, κάτι που είναι εντελώς διαφορετικό πράγμα. Μερικές από τις ιστορίες μου, τις είχε δημοσιεύσει με ενθουσιασμό ως επιστημονική φαντασία – μεταξύ των οποίων ήταν και η Τελική Συσκότιση. Για την ακρίβεια, πολλές περισσότερες. Είχα, εγώ ο ίδιος, ένα κάποιο επιστημονικό υπόβαθρο, είχα κάνει κάποιες πρωτοπόρες εργασίες στους πυραύλους και στα υγρά καύσιμα, αλλά μελετούσα τότε τους κλάδους της παλαιότερης γνώσης του ανθρώπου, προκειμένου να διαπιστώσω κατά πόσον είχε καταλήξει ποτέ σε οτιδήποτε έγκυρο. Αυτό, και μια αγάπη των αρχαίων παραμυθιών, που σήμερα ονομάζονται Χίλιες και μία Νύχτες, με οδήγησαν να γράψω κάμποση φαντασία. Για να χειριστεί όλο αυτό το υλικό της φαντασίας, ο Κάμπελ δημιούργησε ένα άλλο περιοδικό, το Άγνωστο. Συνέχισε να κυκλοφορεί για όσο εγώ έγραφα νουβέλες γι’ αυτό. Όμως, ήρθε ο πόλεμος κι εγώ, μαζί με άλλους, φύγαμε και νομίζω ότι το Άγνωστο άντεξε μόνο σαράντα περίπου μήνες. Ήταν λιγάκι δύσκολο να βρεθούν παρόμοιες νουβέλες. Και, στην πραγματικότητα, δεν ήταν το δυνατό σημείο του Κάμπελ.

Επομένως, οποιοσδήποτε προσπαθήσει να πει ότι η επιστημονική φαντασία είναι ένας κλάδος της φαντασίας ή μια επέκτασή της, δυστυχώς έρχεται σε σύγκρουση με την καθιερωμένη επαγγελματική χρήση των όρων. Είμαστε σε μια εποχή ανάμεικτων ειδών. Ακούω διάφορες μορφές μουσικής να αναμειγνύονται σαν σούπα. Βλέπω τόσα πολλά διαφορετικά στιλ χορού να εμπλέκονται σε ένα «χορό», που φτάνω να αναρωτιέμαι αν οι χορογράφοι γνωρίζουν πραγματικά πια τα διάφορα είδη χορού. Υπάρχει στο εξωτερικό σήμερα η ιδέα ότι μόνο η σύγκρουση παράγει νέα πράγματα. Ίσως να το εισηγήθηκε αυτό ο φιλόσοφος Χέγκελ, αλλά είπε επίσης ότι ο πόλεμος ήταν αναγκαίος για την ψυχική υγεία των ανθρώπων, καθώς και πολλές άλλες ανοησίες. Αν όλες οι νέες ιδέες πρέπει να ξεπηδούν από τη σύγκρουση μεταξύ των παλαιών, τότε θα πρέπει να αρνηθούμε ότι μπορεί ποτέ κάποιος να συλλάβει παρθένες ιδέες.

Οπότε, τι θα ήταν καθαρά επιστημονική φαντασία;

Έχει διατυπωθεί η υπόθεση ότι η επιστημονική φαντασία πρέπει να προέρχεται από μια εποχή όπου να υπάρχει επιστήμη. Με τον κίνδυνο να προξενήσω προστριβές και αποδοκιμασία –κάτι που το ρισκάριζα και το εισέπραττα όλη μου τη ζωή, χωρίς όμως να ενοχληθώ απ’ αυτό, συνεχίζοντας να κάνω τη δουλειά μου έτσι κι αλλιώς–, θα ήθελα να επισημάνω ορισμένα πράγματα:

Η επιστημονική φαντασία ΔΕ δημιουργείται μετά από κάποια επιστημονική ανακάλυψη ή εξέλιξη. Είναι ο αγγελιαφόρος αυτού που μπορεί να συμβεί. Είναι η έκκληση προς κάποιον για να εργαστεί πάνω στο μέλλον. Ωστόσο, δεν είναι προφητεία. Είναι το όνειρο που προηγείται της αυγής, όπου ο εφευρέτης ή ο επιστήμονας ξυπνάει και πηγαίνει στα βιβλία του ή στο εργαστήριό του λέγοντας: «Αναρωτιέμαι αν θα μπορούσα να κάνω αυτό το όνειρο να βγει αληθινό στον κόσμο της πραγματικής επιστήμης».

Μπορείτε να ανατρέξετε στο Λουκιανό, στο δεύτερο αιώνα μ.Χ., ή στον Γιόχαν Κέπλερ (1571-1630), ο οποίος ίδρυσε τη σύγχρονη δυναμική αστρονομία και ο οποίος έγραψε επίσης το Σόμνιουμ, μια φανταστική διαστημική πτήση στη Σελήνη – ή στη Μέρι Σέλεϊ και τον Φρανκενστάιν της, ή στον Πόε ή στον Βερν ή στον Γουέλς και να αναλογιστεί αν αυτά ήταν όντως επιστημονική φαντασία. Ας πάρουμε ένα παράδειγμα: ένας άνθρωπος εφευρίσκει ένα χτυπητήρι αβγών. Αργότερα, κάποιος συγγραφέας γράφει μια ιστορία για ένα χτυπητήρι αβγών. Απ’ αυτό προκύπτει ότι δεν έχει γράψει επιστημονική φαντασία. Ας συνεχίσουμε με το παράδειγμα: ένας άνδρας γράφει μια ιστορία για κάποιο μέταλλο το οποίο, όταν το στριφογυρίζει κανείς, χτυπάει ένα αβγό, αλλά στην πραγματικότητα ποτέ στο παρελθόν δεν είχε υπάρξει χτυπητήρι αβγών. Τώρα έχει γράψει επιστημονική φαντασία. Κάποιος άλλος, μια εβδομάδα ή εκατό χρόνια αργότερα, διαβάζει την ιστορία και λέει: «Για κοίτα. Ίσως θα μπορούσε να γίνει». Και φτιάχνει ένα χτυπητήρι αβγών. Αλλά είτε ήταν δυνατόν ή όχι να μπορέσει κανείς να χτυπήσει αβγά με δυο περιστρεφόμενα κομμάτια μετάλλου, άσχετα με το αν κάποιος το έφτιαξε αυτό στη συνέχεια ή όχι, ο τύπος και πάλι έχει γράψει επιστημονική φαντασία.

Πώς βλέπετε αυτή τη λέξη, τη «φαντασία»; Μοιάζει στη σημασία της με τη μυθιστοριογραφία. Στην περίπτωση αυτή, οι λέξεις αυτές σημαίνουν δύο διαφορετικά πράγματα. Ένας φιλόλογος ξέρει ότι μυθιστοριογραφία σημαίνει «ένα λογοτεχνικό έργο του οποίου το περιεχόμενο παράγεται από τη φαντασία και δε βασίζεται κατ’ ανάγκη σε γεγονότα· η κατηγορία εκείνη της λογοτεχνίας που περιλαμβάνει έργα αυτού του είδους, συμπεριλαμβανομένων των μυθιστορημάτων, διηγημάτων και θεατρικών έργων».

Όταν, όμως, μιλάμε για μυθιστόρημα «επιστημονικής φαντασίας», τότε η λέξη «μυθιστόρημα» αποκτά δύο έννοιες με την ίδια χρήση: 1) η επιστήμη που χρησιμοποιείται στην ιστορία είναι, τουλάχιστον εν μέρει, φανταστική· και 2) οποιαδήποτε ιστορία αποτελεί φαντασία. Το Λεξικό της Αγγλικής Γλώσσας Αμέρικαν Χέριτατζ δίνει τον ορισμό της επιστημονικής φαντασίας ως «μυθιστοριογραφία στην οποία οι επιστημονικές εξελίξεις και ανακαλύψεις σχηματίζουν ένα στοιχείο της πλοκής η του υποβάθρου· ειδικότερα ένα συγγραφικό έργο που στηρίζεται στην πρόβλεψη μελλοντικών επιστημονικών δυνατοτήτων».

Έτσι, βάσει του ορισμού από το λεξικό και βάσει πολλών συζητήσεων με τον Κάμπελ και συναδέλφους συγγραφείς της εποχής, η επιστημονική φαντασία έχει να κάνει με το υλικό σύμπαν και τις επιστήμες· αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν την οικονομία, την κοινωνιολογία, την ιατρική, και άλλα παρόμοια, τα οποία βασίζονται στο υλικό σύμπαν.

Οπότε τι είναι η φαντασία;

Λοιπόν, πιστέψτε με, αν ήταν απλώς εφαρμογή μιας ζωηρής φαντασίας, τότε πάρα πολλοί οικονομολόγοι και άνθρωποι της κυβέρνησης και άλλοι τέτοιοι θα ήταν πλήρως προσοντούχοι συγγραφείς! Αν χρησιμοποιούσαμε τη λέξη «επινοητική» για να περιγράψουμε τη φαντασία θα ήταν σαν να ονομάζαμε μια ολόκληρη βιβλιοθήκη ως «μερικές λέξεις». Πάρα πολύ απλοϊκός και γενικός όρος.

Σε αυτές τις σύγχρονες εποχές, πολλά από τα συστατικά που συνθέτουν τη «φαντασία» ως είδος μυθιστοριογραφίας έχουν εξαφανιστεί από το προσκήνιο. Μόλις και μετα βίας τα βρίσκουμε πλέον στις εγκυκλοπαίδειες. Αυτά τα θέματα ήταν ο πνευματισμός, η μυθολογία, η μαγεία, η μαντεία, το υπερφυσικό και πολλά άλλα πεδία αυτού του τύπου.

Στην πραγματικότητα, κανένα τους δεν είχε κάποια σχέση με το πραγματικό σύμπαν. Αυτό δε σημαίνει απαραίτητα ότι ποτέ δεν είχαν την οποιαδήποτε εγκυρότητα ή ότι δεν πρόκειται να εμφανιστούν και πάλι· σημαίνει απλώς ότι ο άνθρωπος, σήμερα, έχει βυθιστεί σε μια υλιστική κραιπάλη.

Το μεγαλύτερο μέρος αυτών των θεμάτων αποτελείται από ψευδή δεδομένα, αλλά μάλλον ποτέ δεν θα έρθει η στιγμή που όλα αυτά τα φαινόμενα θα έχουν εξηγηθεί. Ο πρωταρχικός λόγος που ένας τέτοιος τεράστιος όγκος γνώσης χάθηκε από το προσκήνιο είναι ότι η υλιστική επιστήμη διανύει μια μακρά σειρά επιτυχιών. Αλλά παρατηρώ ότι κάθε φορά που η σύγχρονη επιστήμη πιστεύει ότι έχει φτάσει στην καρδιά του όλου θέματος, τότε συγκρούεται με (και μερικές φορές υιοθετεί) πράγματα όπως τους αιγυπτιακούς μύθους, ότι δηλαδή ο άνθρωπος προήλθε από τη λάσπη, ή κάτι παρόμοιο. Αλλά το μόνο που προσπαθώ να αποδείξω εδώ είναι ότι υπάρχει ένα ολόκληρο σύνολο φαινομένων που δεν μπορούμε να τα ταξινομήσουμε ως «υλιστικά». Πρόκειται για μη υλικά θέματα, για θέματα που δεν ανήκουν στο σύμπαν. Και άσχετα με το πόσο εσφαλμένες μπορεί να ήταν πολλές από τις παλιές ιδέες, εξακολουθούσαν να υπάρχουν· ποιος ξέρει αν δε θα μπορούσε να υπάρχει η οποιαδήποτε εγκυρότητα σε κάποια ψήγματά τους; Θα έπρεπε κάποιος να μελετήσει αυτά τα θέματα προκειμένου να έχει πλήρη κατανόηση όλης της γνώσης και όλων των πεποιθήσεων που μπορεί να υπάρχουν. Δε δίνω το δικαίωμα να πει κάποιος ότι πιστεύω σε όλα αυτά τα πράγματα: λέω μόνο ότι υπάρχει κάποιο άλλο βασίλειο, εκτός του αφοσιωμένου –ακόμα και αφελούς– υλισμού.

Η «φαντασία», όσον αφορά τη λογοτεχνία, ορίζεται στο λεξικό ως «λογοτεχνική ή δραματική φαντασία, που χαρακτηρίζεται από έντονα ιδιόμορφα ή υπερφυσικά στοιχεία». Ακόμη και αυτό είναι κάπως περιορισμένο ως ορισμός.

Έτσι, φαντασία θα μπορούσε να ονομαστεί κάθε μυθιστόρημα, το οποίο καταπιάνεται με στοιχεία, όπως ο πνευματισμός, η μυθολογία, η μαγεία, η μαντεία, το υπερφυσικό και ούτω καθεξής. Το Χίλιες και μία Νύχτες ήταν μια ανθολογία παραμυθιών από πάρα πολλές χώρες και πολιτισμούς – όχι μόνο από την Αραβία, όπως πιστεύουν πολλοί. Ο πραγματικός τίτλος τους ήταν Χίλιες και Μία Νύχτες Ψυχαγωγίας. Βρίθει από παραδείγματα φανταστικής μυθιστοριογραφίας.